Αλήθειες και Μύθοι για τα Συνθετικά Διαμάντια(Γιώργος Σπυρομήλιος CDG, IMJVA)

Το ορυκτό διαμάντι είναι αυτό που δημιουργήθηκε πριν από 2,5 δισεκατομμύρια χρόνια στον ανώτερο μανδύα της γης και έχει έρθει στην επιφάνεια μέσω της ηφαιστειακής δραστηριότητας. Το απόθεμα διαμαντιών δεν ανανεώνεται αλλά μέχρι και σήμερα ανακαλύπτουμε κοιτάσματα που δημιουργήθηκαν εκείνη την περίοδο. Αντίθετα το συνθετικό διαμάντι έχει δημιουργηθεί σε εργαστήριο , φέρει την ίδια χημική σύσταση και τις φυσικές ιδιότητες με το ορυκτό διαμάντι και τα αποθέματα συνθετικών διαμαντιών είναι απεριόριστα καθώς παράγονται σε εργαστήρια με άγνωστο όγκο παραγωγής ανά μονάδα. Τέλος, οι απομιμήσεις του διαμαντιού είναι λίθοι που δεν έχουν καμία σχέση όσον αφορά την χημική σύσταση και τις φυσικές ιδιότητες τους με το διαμάντι άλλα προσπαθούν να το μιμηθούν οπτικά. Κλασικά παραδείγματα απομιμήσεων είναι το κυβικό ζιρκόνιο ( ζιργκόν ) και ο Μοϊσσανίτης.

Η σύνθεσή τους

Τα συνθετικά διαμάντια δεν είναι ένα νέο προϊόν. Οι προσπάθειες κρυστάλλωσης ξεκίνησαν το 1797, όταν ανακαλύφθηκε ότι τα διαμάντια αποτελούνται στο μεγαλύτερο τους ποσοστό από άνθρακα. Έκτοτε έγιναν αρκετές προσπάθειες που συνήθως κατέληγαν, εάν κατέληγαν, στην δημιουργία νανοκρυστάλλων διαμαντιού, που δεν μπορούσαν να αξιοποιηθούν. Επίσης, ήταν πολύ δύσκολο να επιβεβαιωθεί η επιτυχία της κρυστάλλωσης, καθώς σε όλα τα πειράματα χρησιμοποιούνταν ορυκτό διαμάντι σαν σπόρος. Οι προσπάθειες ευδοκιμήσαν το 1953 από την Σουηδική εταιρεία παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ASEA, που κατάφερε να κρυσταλλώσει συνθετικά διαμάντια στο εργαστήριο, όμως λόγω του μικρού μεγέθους τους δεν ήταν δυνατόν να χρησιμοποιηθούν στην κοσμηματοποιία. Η προσπάθεια τους δεν ανακοινώθηκε πάρα μόνο το 1980 και έτσι η ASEA έχασε τα πρωτεία από την General Electric, που κατάφερε να δημιουργήσει συνθετικά διαμάντια σε ικανοποιητικό μέγεθος το 1970. Οι συνεχείς προσπάθειες δημιουργίας τους, αλλά και η πρόοδος της τεχνολογίας μας οδήγησε στο σήμερα, όπου χιλιάδες εταιρείες ανά τον πλανήτη κρυσταλλώνουν συνθετικά διαμάντια για βιομηχανική χρήση, αλλά και για χρήση στην βιομηχανία της κοσμηματοποιίας. Αναφορικά με το τεχνικό κομμάτι υπάρχουν δυο μέθοδοι κρυστάλλωσης συνθετικών διαμαντιών. Πρόκειται για την μέθοδο υψηλής πίεσης και υψηλής θερμοκρασίας ( HPHT – Ηigh Pressure / High Temperature ) και για την μέθοδο χημικής ατμικής εναπόθεσης ( CVD – Chemical Vapor Deposition ). Αναλυτικότερα, η μέθοδος HPHT προσομοιώνει τις συνθήκες υψηλής πίεσης και υψηλής θερμοκρασίας που το διαμάντι κρυσταλλώθηκε στα έγκατα της γης. Ένας “σπόρος” συνθετικού διαμαντιού τοποθετείται μέσα σε άνθρακα και εκτίθεται σε υψηλή πίεση και υψηλή θερμοκρασία. Στην συνέχεια ο άνθρακας λιώνει και αρχίζει να κρυσταλλώνεται γύρω από τον σπόρο δημιουργώντας ένα μεγαλύτερο συνθετικό διαμάντι. Θεωρητικά όσο περισσότερο διαρκεί η διαδικασία τόσο μεγαλύτερό συνθετικό διαμάντι θα προκύψει. Υπάρχουν βέβαια αρκετοί τεχνικοί περιορισμοί σε αυτό. Τα μεγαλύτερα σε βάρος συνθετικά διαμάντια που υπάρχουν σήμερα έχουν δημιουργηθεί με τη συγκεκριμένη μέθοδο. Στην μέθοδο CVD χρησιμοποιείται μια “φλούδα” συνθετικού διαμαντιού σαν “σπόρος”. Συνήθως αυτός ο “σπόρος” είναι ένα άλλο συνθετικό διαμάντι που έχει δημιουργηθεί με την μέθοδο HPHT. Τοποθετείται, λοιπόν, σε έναν θάλαμο και θερμαίνεται σε χαμηλή σχετικά θερμοκρασία. Κατόπιν προστίθενται στον θάλαμο αέρια πλούσια σε άζωτο, τα αέρια δημιουργούν ένα πλάσμα γύρω από τον "σπόρο" και έτσι ο καθαρός άνθρακας που προκύπτει κρυσταλλώνεται σε επίπεδα στην επιφάνεια του σπόρου - κρυστάλλου. Τα συνθετικά διαμάντια με μεγαλύτερο μέγεθος, αλλά και τα πολύ μικρά προκύπτουν συνήθως από την μέθοδο HPHT, ενώ για τα υπόλοιπα μεγέθη χρησιμοποιείται η μέθοδος CVD. Για όλα τα μεγαλύτερου μεγέθους συνθετικά διαμάντια ( άνω των 0.20ct ) τα περισσότερα γεμολογικά εργαστήρια εκδίδουν γεμολογικές αναφορές που περιγράφουν τα 4Cs ( βάρος , καθαρότητα , κοπή , χροιά ), όπως και στα ορυκτά διαμάντια (κάποια εργαστήρια χρησιμοποιούν τα ίδια κριτήρια με παραλλαγμένες ονομασίες κατηγοριών), φροντίζοντας να είναι εύκολα και άμεσα διακριτό ότι πρόκειται για εργαστηριακά ανεπτυγμένα διαμάντια, είτε από το χρώμα και τον τίτλο του εντύπου, είτε από την περιγραφή στο εσωτερικό αυτού ( Laboratory Grown Diamond ).

Η τεχνολογία γύρω από τα συνθετικά διαμάντια έχει αναπτυχθεί ραγδαία τα τελευταία χρόνια επιτρέποντας σε εκατοντάδες εταιρείες να παράγουν όλο και μεγαλύτερες ποσότητες σε πολύ συντομότερο χρόνο, καλύτερης ποιότητας σε σύγκριση με το παρελθόν, αλλά και με χαμηλότερο κόστος. Σήμερα η παραγωγή CVD συνθετικών διαμαντιών υπολογίζεται ότι κοστίζει 300$ - 500$ ανά καράτι, σε αντίθεση με 4.000$ ανά καράτι το 2008 ( Πηγή: Antwerp World Diamond Center ). Έτσι δημιουργήθηκε ανταγωνισμός μεταξύ των εταιρειών διάθεσης εργαστηριακών και ορυκτών διαμαντιών, ενώ και οι δύο πλευρές έχουν παραθέσει τα επιχειρήματα τους αντίστοιχα με τα συμφέροντα τους.

Συνθετικά Διαμάντια και Κόσμημα

Πριν από αρκετά χρόνια τα εργαστηριακά διαμάντια είχαν σχεδόν την ίδια αξία με τα ορυκτά και σε κάποιες σπάνιες περιπτώσεις και μεγαλύτερη. Σήμερα και όσο η παραγωγή αυξάνεται και ο ανταγωνισμός μεγαλώνει η τιμή των συνθετικών διαμαντιών μειώνεται. Κομβικό σημείο σε αυτό ήταν η δημιουργία της εταιρείας Light Box, θυγατρική εταιρεία της De Beers, μίας από τις μεγαλύτερες εταιρείες διάθεσης ορυκτών διαμαντιών, η οποία έθεσε νέα δεδομένα στην βιομηχανία του κοσμήματος.
Η Light Box διαθέτει στην λιανική πώληση εργαστηριακά ανεπτυγμένα διαμάντια σε πολύ χαμηλότερη τιμή σε σχέση με τα ορυκτά. Με 800$ ανά καράτι μπορεί κανείς να αγοράσει σκουλαρίκια ή μενταγιόν σε ασήμι ή σε χαμηλά καράτια χρυσού δεμένα με εργαστηριακά διαμάντια. Το βάρος σε καράτια των πετρών που προσφέρει η Light Box ξεκινά από 0,25ct και φτάνει στα 2,00ct παραμένοντας στην ίδια τιμή ανά καράτι. Η εταιρεία δεν προσφέρει δαχτυλίδια (μονόπετρα), στοχεύοντας στο φθηνό καθημερινό δώρο και όχι στην αντικατάσταση του κοσμήματος που προσφέρεται σε σημαντικότερες στιγμές της ζωής του καταναλωτή. Η κίνηση αυτή προκάλεσε ραγδαία πτώση των τιμών των συνθετικών διαμαντιών, δεμένων και άδετων, στην χονδρική, αλλά και στην λιανική πώληση. Παρόλα αυτά αρκετές εταιρείες συμπεριέλαβαν κοσμήματα με συνθετικά διαμάντια στην συλλογή τους ( Swarovski , Pandora κ.α. ). Η τάση λοιπόν, προς το παρόν, είναι τα συνθετικά διαμάντια να διατίθενται στο πιο καθημερινό κόσμημα. Το πιο σημαντικό για μένα είναι να είναι απόλυτα ξεκάθαρο στον καταναλωτή τι ακριβώς αγοράζει, όπως ακριβώς συμβαίνει με κοσμήματα δεμένα με ζιρκόνιο ή συνθετικό ρουμπίνι για παράδειγμα.
Αυτά όσον αφορά την χρήση των διαμαντιών στην κοσμηματοποιία, γιατί όσον αφορά την βιομηχανική χρήση των διαμαντιών ο νικητής είναι αδιαμφησβήτητα τα συνθετικά διαμάντια. Είναι γνωστό ότι περίπου το 30% των ορυκτών διαμαντιών χρησιμοποιείται στην κοσμηματοποιία και το 70% στην βιομηχανία. Φιλμ συνθετικών διαμαντιών ελάχιστου πάχους χρησιμοποιούνται στην βιομηχανία, από τα κινητά τηλέφωνα έως τα ιατρικά μηχανήματα και τους κινητήρες των αυτοκινήτων, μειώνοντας τις απώλειες κατά την φόρτιση, ψύχοντας τις πλακέτες κυκλωμάτων, αλλά και μειώνοντας τις φθορές των κινητήρων, ελαχιστοποιώντας παράλληλα τις εκπομπές ρύπων.

Περιβαλλοντικοί Παράγοντες

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονος προβληματισμός σχετικά με το ενεργειακό αποτύπωμα που αφήνει στον πλανήτη κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα. Θεωρώντας δεδομένο όσον αφορά την βιομηχανία των διαμαντιών, ότι τα συνθετικά, αλλά και τα ορυκτά διαμάντια αφήνουν το ενεργειακό τους αποτύπωμα, ας εξετάσουμε τους ισχυρισμούς των εταιρειών εξόρυξης, αλλά και των εταιρειών παραγωγής διαμαντιών.Οι περισσότερες, εάν όχι όλες, οι εταιρείες παραγωγής εργαστηριακών διαμαντιών χαρακτηρίζουν το προϊόν τους ως φιλικό προς το περιβάλλον, ελάχιστες όμως παραθέτουν στοιχεία που να αποδεικνύουν τα λεγόμενα τους. Γι’ αυτόν τον λόγο το FTC ( Federal Trade Commission ) στις ΗΠΑ τους συνέστησε να είναι ιδιαιτέρως προσεκτικοί στους eco-friendly ισχυρισμούς τους.Θεωρείται δεδομένο ότι για να κρυσταλλωθεί ένα συνθετικό διαμάντι, όπως και για να εξορυχτεί ένα ορυκτό, απαιτείται ενέργεια. Ωστόσο, το πόση ενέργεια απαιτείται για κάθε περίπτωση παραμένει μυστήριο, καθώς ενώ υπάρχουν κάποια συγκεντρωτικά δεδομένα από την βιομηχανία των ορυκτών διαμαντιών, δεν υπάρχουν τα αντίστοιχα δεδομένα από την βιομηχανία των συνθετικών διαμαντιών συλλογικά, παρά μόνο μεμονωμένα στοιχεία από κάποιες εταιρείες. Ωστόσο, ο κύριος ισχυρισμός των παραγωγών συνθετικών διαμαντιών παραμένει ότι δεν κάνουν εξόρυξη, άρα αυτόματα γίνονται φιλικοί προς το περιβάλλον. Παράλληλα, σε έρευνα που διεξήχθη από το NDC (Natural Diamond Council), μέλη του οποίου είναι οι 3 μεγαλύτερες εταιρείες εξόρυξης (De Beers, Alrosa, Rio Tinto), διατυπώθηκε ο ισχυρισμός ότι, επειδή οι εταιρείες παραγωγής συνθετικών δραστηριοποιούνται σε χώρες όπου η κύρια πηγή ενέργειας προέρχεται από το κάρβουνο ή από το φυσικό αέριο, οι εκπομπές Διοξειδίου του Άνθρακα είναι 3 φορές μεγαλύτερες σε σύγκριση με αυτές των ορυκτών διαμαντιών ( ενδεικτικά, 160 Kg για κάθε καράτι ορυκτού διαμαντιού και 511 Kg για κάθε καράτι συνθετικού διαμαντιού).Στην πραγματικότητα και οι δυο βιομηχανίες χρησιμοποιούν τεράστιες ποσότητες σιδήρου (προϊόν εξόρυξης), η μια στα βαριά μηχανήματα εξόρυξης, η άλλη στις πρέσες που κρυσταλλώνουν συνθετικά διαμάντια. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε συγκεκριμένο αριθμό εξοπλισμού, στην άλλη άγνωστο αριθμό εταιρειών παραγωγής συνθετικών διαμαντιών, συνεπώς και άγνωστο αριθμό πρεσών.

Ανθρωπιστικοί Παράγοντες

Μετά την προβολή της ταινίας “Tο ματωμένο διαμάντι” η βιομηχανία των ορυκτών διαμαντιών κατηγορήθηκε για την χρήση ανήθικων πρακτικών, καθώς διαπιστώθηκε ότι ένοπλες ομάδες κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στην Σιέρρα Λεόνε χρηματοδοτήθηκαν από την πώληση ορυκτών διαμαντιών, κατηγορία που απασχολεί μέχρι και σήμερα. Η βιομηχανία των διαμαντιών σε συνεργασία με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών δημιούργησε το 2003 έναν οργανισμό ελέγχου και διαφάνειας των πηγών των διαμαντιών με την ονομασία “Διαδικασία Κίμπερλυ” (Kimberley Process), έτσι ώστε να είναι αδύνατη η διακίνηση διαμαντιών που προέρχονται από εμπόλεμες ζώνες, από ορυχεία που απασχολούν παιδιά ή οποιαδήποτε άλλη μη ηθική περίπτωση. Ο εμφύλιος στην Σιέρρα Λεόνε έχει τελειώσει εδώ και σχεδόν 20 χρόνια, η διαδικασία Κίμπερλυ φαίνεται να αποδίδει με επιτυχία 99,9%, συνεπώς το θέμα των ματωμένων διαμαντιών μάλλον θεωρείται λήξαν.
Όλα τα ανωτέρω χρησιμοποιήθηκαν υπέρ της βιομηχανίας των συνθετικών διαμαντιών τονίζοντας ότι οι πηγές τους είναι νόμιμες και δεν ασκείται καμία μορφή βίας στις κλειστές μονάδες παραγωγής. Θεωρώντας ότι αυτό ισχύει δεν μπορεί κανείς να γνωρίζει πόσο ηθικό είναι η μια βιομηχανία χωρίς κάποιο ουσιαστικό πλεονέκτημα (αυτονόητα δεν ασκείται βία οπουδήποτε) να προσπαθεί να μειώσει δραματικά την παραγωγή της άλλης, στερώντας βασικούς βιοτικούς παράγοντες (στέγη , τροφή , περίθαλψη , εκπαίδευση κ.α.) σε κοινότητες που βιοπορίζονται αποκλειστικά από την εργασία τους στην εξόρυξη διαμαντιών.